Analizde, Esed'in rejiminin devrilmesinin ardından İran'ın "Şii Hilali" stratejisinin sona erdiği vurgulanırken, "Türkiye'nin Dolunay" etki alanının devreye girdiği kaleme alındı:
Ankara'nın Suriye'deki muhalifleri desteklemesi, bölgesel güç merkezi olarak İran'ın yerini aldığını teyit eden stratejik bir zafer olarak yorumlanıyor.
Suriye'de Esed rejiminin düşmesi, İran'ın uzun zamandır korktuğu Şii Hilali'nin sonu ve Türkiye'nin Afrika Boynuzu'ndan Levant ve Afganistan'a kadar jeopolitik manzarayı yeniden şekillendiren Dolunay'ının yükselişi anlamına geliyor.
Recep Tayyip Erdoğan'ın Suriyeli muhalifleri desteklemesi, Ankara'yı bölgesel bir güç merkezi konumuna yükseltti ve bu güç merkezinin etkisi artık bölgedeki tüm büyük oyuncuları kuşatıyor.
Zaferde Türkiye'nin rolü büyük
Türkiye, muhaliflerin sürpriz zaferinde çok önemli bir rol oynadı. Operasyon, son 13 yıldır Suriye'deki operasyonları karakterize eden şiddetli yıkım türünden olağanüstü bir eksiklikle ortaya çıktı. Türkiye istihbarat, rehberlik ve siyasi koruma sağladı.
Suriye'deki çatışmanın ilk yıllarında düzinelerce ülke muhalif gruplara ara sıra destek verdi, ancak Türkiye'nin sınırına yakın kuzeybatı bölgesindeki muhaliflere olan bağlılığı istikrarlıydı. Türkiye, 2019'dan bu yana sağladığı ateşkesler ve dondurulmuş cephe hatları sayesinde muhaliflerin yeniden silahlanma ve yeniden örgütlenme konusunda istikrarlı olmalarını sağladı.
Esed, muhaliflere karşı desteksiz kaldı
İsrail'in Hizbullah'a ve İran'ın Lübnan ve Suriye'deki ağlarına yönelik saldırıları nedeniyle İran'ın kaynak ve insan gücü sağlayamaz hale gelmesiyle Esed rejiminin çöküşü sadece mümkün değil aynı zamanda kaçınılmaz hale geldi. Bu arada, Ukrayna'daki savaşla meşgul olan Rusya, Esed'e sadece sınırlı bir destek sundu.
Türkiye'nin başarısının etkileri muhtemelen komşu Irak'ta da hissedilecektir. Türkiye uzun zamandır kuzey bölgelerinde varlığını sürdürüyor ve Iraklı Kürtlerle işbirliği yaparak Kürdistan İşçi Partisi'ni (PKK) hedef alıyor. Suriye'de Sünni liderliğindeki bir hükümetin yükselişi, 2019'da İslam Devleti'nin çöküşünden bu yana İran destekli Şii milislerin hakimiyetinde olan Irak'ın Sünni çoğunluklu bölgelerinde Türkiye'nin elini güçlendiriyor. İran'ın Irak'taki etkisinin kademeli olarak erozyona uğraması, muhtemelen Suriye'de şekillenmekte olan değişiklikleri yansıtacaktır.
Türkiye'nin hedefi
Türkiye'nin hedefleri Suriye ve Irak'ın çok ötesine, Afrika, Kafkaslar ve Orta Asya'ya kadar uzanıyor. Suriye'de isyancıların zaferinden dört gün sonra Erdoğan, Türkiye'nin iki yakın müttefiki olan Somali ve Etiyopya arasında toprak anlaşmazlıkları nedeniyle yaşanan gerilimin azaltılması için başarılı bir arabuluculuk yaptı. Türkiye'nin BM tarafından tanınan hükümete askeri destek de dahil olmak üzere Libya'daki derin müdahalesi, Akdeniz'in enerji dinamikleri üzerindeki etkisini de güvence altına alıyor ve onu Kuzey Afrika'da kilit bir güç simsarı olarak konumlandırıyor.
Ankara'nın Afganistan'daki rolü de son yıllarda arttı ve 2021'de iktidara gelmesinden bu yana İran sınırlarının doğusunda Taliban ile bağlarını geliştirdi. Ayrıca Türkiye, 2020'de Ermenistan'a karşı Dağlık Karabağ savaşı sırasında Bakü'yü askeri ve diplomatik olarak destekleyerek İran'ın kuzey sınırına yakın Azerbaycan'daki varlığını sağlamlaştırdı ve kendisini Kafkasya'da kilit bir oyuncu olarak konumlandırdı.
Türkiye'nin yükselişi, özellikle Suudi Arabistan ve müttefikleri için bölgesel güç dinamiklerini karmaşıklaştırıyor. Mezhepçi Şii kimliği onu açık bir rakip haline getiren İran'ın aksine, Türkiye'nin Sünni kimliği daha ince ve yaygın bir meydan okuma yaratıyor. Riyad uzun zamandır kendisini İran'ın Şii nüfuzuna karşı Sünni Müslüman dünyanın lideri olarak konumlandırıyor ancak Türkiye'nin yükselişi bu anlatıyı bozuyor. Ankara'nın İslamcı eğilimli politikaları Sünni Müslümanların ve siyasi İslamcıların geniş bir kesiminde yankı buluyor ve Körfez monarşilerine bir alternatif sunuyor.
Ayrıca nüfuzunu korumak için Hizbullah gibi vekillere bel bağlayan İran'ın aksine Türkiye, yerel Sünni güçleri ve 2011'deki Arap ayaklanmaları gibi popüler davaları doğrudan destekleyerek meşruiyet kazanmıştır. Bu durum Türkiye'yi daha pan-Sünni bir güç olarak konumlandırarak Suudi Arabistan'ın bölgesel liderlik iddiasını zayıflatıyor. Riyad ve BAE için bu yeni dinamik, 2012'de Mısır'da Muhammed Mursi yönetimindeki Türkiye destekli İslamcı hükümetin yükselişini anımsatıyor ve Körfez ülkelerinin bu hükümeti deviren askeri darbeyi desteklemesine neden oldu.
İran'ın Şii Hilali
Yirmi yılı aşkın bir süredir İran'ın Şii Hilali, Orta Doğu'ya hükmetme hırsını sembolize ediyordu. Tahran'dan Akdeniz'e uzanan bu koridor, İran'ın Hizbullah gibi vekilleri aracılığıyla gücünü yansıtmasına ve İsrail ve Suudi Arabistan gibi düşmanlarını tehdit etmesine olanak tanıdı.
2019'a gelindiğinde İran'ın dört Arap başkentinde (Bağdat, Şam, Beyrut ve Sana'da) hâkimiyetini sağlamlaştırdığı ve bölgesel nüfuzunun zirvesine ulaştığı görülüyordu. Ancak bu genişleme, Tahran'ı giderek daha iddialı ve saldırgan hale gelen Türkiye ve İsrail karşısında savunmasız bırakan stratejik bir aşırı genişleme pahasına gerçekleşti.
Hilal parçalanıyor
Bugün bu hilal parçalanıyor. İsyancıların Suriye'deki zaferi ve Türkiye'nin artan nüfuzu, İran'ın Lübnan'la olan kara köprüsünü keserek tedarik hatlarını aksattı ve vekillerini izole etti. Bu gerileme, Hizbullah'ın hakimiyetinin hem iç krizler hem de İsrail'in ısrarlı askeri baskısı nedeniyle giderek daha fazla zorlandığı Lübnan'a da yansıyor. Şam yaklaşık yarım asırdır İran'ın müttefiki olmaktan çıkıp Türkiye'nin müttefiki haline gelirken İran'ın kaybı Türkiye'nin kazancı oluyor.
Türkiye'nin yükselişi sadece İran'ın düşüşüne bir yanıt değildir. Suriye ve Irak'taki Kürt tehdidi gibi acil ekonomik ve güvenlik zorunluluklarına dayanan iddialı bir dış politikayı ve bölgesel güce yönelik temelden farklı bir yaklaşımı yansıtıyor. İran'ın etkisi mezhepçiliğe ve sert güce dayanırken, Türkiye'nin stratejisi askeri müdahaleyi diplomatik erişim ve ekonomik yatırımla birleştiriyor. Bu çok yönlü yaklaşım, mezhepsel ve ideolojik çizgilerin ötesinde faaliyet göstermesine olanak tanıyor.
"Türkiye'nin Dolunayı" bölgede telaş yaratıyor
Bölgede Türkiye'nin hakimiyeti derin bir endişe kaynağı. Suudi Arabistan, BAE ve İsrail için Şam'daki değişim, kendilerini bölgesel bir rakiple karşı karşıya getirebilecek bir oyun değiştirici. Batılı politika yapıcılar içinse Ankara'nın artan iddiasına yönelik görüşler, İslamcı bağlarına yönelik endişelerden Orta Doğu siyasetindeki merkeziyetçiliğinin kabulüne kadar uzanıyor. Bu durum Ankara'nın lehine işliyor, zira İran'ın Batı'da ve bölgede oybirliğiyle karşı çıkılan güç projeksiyonundan belirgin bir farkı var.
Önümüzdeki yıllarda bölgedeki güç mücadeleleri artık İran'ın hırslarının gölgesi etrafında değil, Türkiye'nin hırslarının kapsamı etrafında dönecek. Hem rakipler hem de müttefikler için soru artık Türkiye'nin bölgeye hakim olup olmayacağı değil, nasıl hakim olacağı olacak.