Hayatta kalanlar ve görgü tanıkları ölümlerin büyük ölçüde önlenebilir olduğunu ve Suudi yetkililerin ihmali sonucu meydana geldiğini söylüyor.
Beş günlük hac ziyaretini tamamladıktan sonra Mekke'den Middle East Eye'a konuşan ve 20 yıldır Suudi Arabistan'da ikamet eden Ömer, "Etrafımda insanlar düşüyordu ve ne zaman bir ambulansı durdursam, sağlık görevlileri başka birini kurtarmaya gittiklerini söylüyorlardı." dedi.
Bu yıl yaklaşık 50,000 Mısırlı, hükümet ve yetkili seyahat acenteleri tarafından organize edilen Hac vizesiyle seyahat etti.
Hem kayıtlı hem de kayıtsız hacılardan hayatta kalanlar, otobüslere binmelerinin engellendiğini ve kavurucu sıcak altında, başta acil sağlık hizmetleri olmak üzere yetersiz imkanlarla onlarca kilometre yürümeye zorlandıklarını söyledi.
Ömer, "Uzun mesafeler boyunca tek bir yudum su içmeden yürüdük. Müzdelife yolunda, güneşin altında üç kilometre yürüdüm, ne bir dinlenme yeri ne de altında gölgelenebileceğim bir ağaç vardı. Bazı soğutma dolaplarına ulaştığımda, bir yudum su bile bulamadım." dedi.
Suudi Arabistan Pazar günü yaptığı açıklamada aşırı sıcaklardan ölenlerin sayısının 1.300'den fazla olduğunu ve bunların çoğunun kaçak olarak orada bulunduğunu belirtti.
Resmi Suudi Basın Ajansı, "Maalesef ölenlerin sayısı 1.301'e ulaştı ve bunların yüzde 83'ü Hac yapma yetkisi olmayan ve doğrudan güneş ışığı altında, yeterli barınak ya da konfor olmadan uzun mesafeler yürüyen kişilerdi." dedi.
Ölenlerin çoğu, Amerika Birleşik Devletleri'nden Endonezya'ya kadar 10'dan fazla ülkeden gelmiş olup, bazı hükümetler sayılarını güncellemeye devam etmektedir.
Arap diplomatlar geçen hafta AFP'ye 630'u kayıtsız hacı olmak üzere 658 kişinin Mısırlı olduğunu söyledi.
Ölümler, son 40 yılın sıcaklığa bağlı en kötü Hac felaketini oluşturuyor. Ağustos 1985'te yaklaşık 1.012 hacı adayının 50 santigrat dereceyi aşan sıcaklıklarda aşırı sıcaktan öldüğü bildirilmişti.
Suudi bir güvenlik kaynağı MEE'ye yaptığı açıklamada bu yılki gerçek ölü sayısının bildirilenden üç ila dört kat daha fazla olabileceğini ve resmi rakamların 769 ölü ve 694 yaralı bildirdiği, Associated Press'in ise 2,121'den fazla ölü tahmin ettiği 2015 Mina izdihamında olduğu gibi, ölümler bir kazadan kaynaklanmadığı sürece bu rakamlar hakkında resmi bir yorum yapılmayacağını söyledi. Suudi hükümeti ise yorum taleplerine yanıt vermedi.
Hac sırasında hacıların kutsal mekânlar arasında kat etmek zorunda kaldıkları toplam mesafe 14-19 Haziran tarihleri arasında yaklaşık 46 km idi. Can kayıplarının çoğunun, hacıların Mina ile Arafat Dağı arasında yaklaşık 15 km'lik bir mesafeyi kat etmeleri gereken, Haccın ikinci günü olan 15 Haziran'daki Arafat gününde meydana geldiği düşünülüyor.
Bir kaçakçı aracılığıyla Mekke'ye giden ve iş vizesiyle orada bulunan 40'lı yaşlarındaki Mısırlı hacı Kerim, altyapı ve klimalı ulaşım eksikliği nedeniyle hacı sayısının yetkililerin sıcaktan koruyamayacağı kadar fazla olduğunu söyledi.
MEE'ye "Ne yazık ki güvenlik güçleri çaresizdi." dedi. "Yapabildikleri en fazla sıcaktan düşenlerin bazılarının üzerine su serpmek oldu ve bilinçlerini kaybedenler çok fazla oldukları için geride kaldılar."
Şaşırtıcı baskı
Hacdan bir hafta önce Suudi Arabistan güvenlik güçlerinin 300,000'den fazla kayıtsız kişiyi Mekke'den çıkardığını duyurdu. Bir Suudi güvenlik kaynağı daha sonra MEE'ye bu sayının 390,000'i aştığını ve yüzde 90'ından fazlasını Mısırlıların oluşturduğunu açıkladı.
Yedi tanık ve bu yılki Mısır Hac misyonundan bir kaynak, Suudi güvenlik güçlerinin 15 Haziran Arefe gününden önceki günlerde Mekke'de eşi benzeri görülmemiş bir baskı başlattığını ve Hac izni olmayan herkesi Mekke'den çıkarmayı hedeflediğini doğruladı.
Yetkililer, Hac rozeti ya da çalışma izni olmayan herkesin Mekke'ye girişinin yasaklanacağını duyurdu. Görgü tanıkları, özellikle El-Aziziye bölgesinde yüzlerce eve baskınlar düzenlendiğini ve tutuklamalar yapıldığını bildirdi.
Hac sırasında Mekke'deki her şey bu karta bağlıydı, hatta bakkallar ve restoranlar bile hizmet vermeden önce bu karta ihtiyaç duyuyordu.
Hac ve Umre Bakanlığı'na göre Hac rozeti, hacıların tüm kutsal mekanlara ve hizmetlere erişimini sağlayan Nusuk Kartı adı verilen bir kimlik kartıdır. Varıştan ayrılışa kadar Hac dönemi boyunca taşınmalıdır. Akıllı kart, kimlik bilgilerinin yanı sıra kişinin sağlık kaydı, Hac sırasında konaklayacağı yer ve grup liderinin iletişim bilgileri hakkında da bilgi vermektedir.
MEE'ye konuşan tüm tanıklara göre, Suudi güvenlik güçleri Arafat'a yapılacak uzun yürüyüşten birkaç saat önce beklenmedik bir şekilde tüm izinsiz kişilerin Mekke'ye girmesine ve Mina'ya yönelmesine izin verdi. Yoğun tutuklama kampanyaları bilinmeyen nedenlerle aniden durdu.
Hacılar Mina'dan yaklaşık 15 km (9 mil) mesafedeki Arafat'a doğru hareket etmeye başladıklarında bir trajedi ortaya çıktı.
Hacılar genellikle Hac için tahsis edilen otobüsleri kullanarak yolculuğu tamamlayabilmektedir. Ancak, izinsiz hacıların otobüslere binmesine izin verilmedi ve Hac rozeti olan birçok kişi de seyahat acenteleri tarafından yüzüstü bırakıldıktan sonra Arafat'a ulaşım imkanı bulamadı.
Bunun sonucunda on binlerce kişi doğrudan güneş ışığı ve 50 dereceye yaklaşan sıcaklık altında bir günde en az 15 km yürümek zorunda kaldı.
Yüzlercesi yolda bayıldı; bu durum Arafat'tan Müzdelife'ye, Müzdelife'den Mina'ya ve nihayet Mekke'ye dönüş yolculuğunda da tekrarlandı.
Hac rozeti olmayan Kerim, MEE'ye yaptığı açıklamada, Arefe gününden dört gün önce geldiği Taif'ten (yaklaşık 75 km uzaklıkta) Mekke'ye kendisini arabayla götürmesi için birine 1.000 riyal (267 $) ödediğini söyledi.
Kerim, "Arafat'a otobüsle gitmek için arabuluculara para ödememe rağmen otobüs hiç gelmedi ve beni ve grubumu Arafat Dağı'na kadar 27 km yürümek zorunda bıraktı." dedi. "Grubumdan 45 yaşında bir adam da dahil olmak üzere üç kişi yürüyüş sırasında öldü." diye ekledi.
Hac rozeti taşıyan ve seyahat acentesine normal hacıların iki katı ödeme yapan "VIP paket" grubunun bir parçası olan bir başka tanık, yüksek maliyetlerine rağmen kötü hizmetleri anlattı.
MEE'ye konuşan tanık, "Banyo olanakları özellikle yetersizdi ve şikâyet ettiğimizde bize kanalizasyon altyapısının yetersiz olduğu, çünkü yılda sadece bir gün kullanıldığı söylendi. Ayrıca, yiyecek ve içecek dağıtımı büyük ölçüde hacıların kendilerine bırakılmıştı." dedi.
Bir tanık, hacı sayısının geçmiş yıllara göre çok daha az olmasına rağmen, içme suyu ve meyve sularının bu yıl önceki yıllara göre önemli ölçüde daha az olduğunu, acil durum hizmetleri ve halka açık su fıskiyelerinin de daha az olduğunu bildirdi.
Suudi Arabistan, toplam ölü sayısının 1.315 olduğu Ekim 2012'deki 3,2 milyona kıyasla bu yılki hacı sayısının 1,833 milyon olduğunu açıkladı.
Hac ve Umre Bakanlığı'na bağlı otobüs denetim otoritesinden bir Suudi kaynak, otobüs seferlerinin yapılamamasından kayıtsız hacı adaylarını ve turizm şirketlerini sorumlu tuttu.
Kaynak, "Bakanlık sadece kayıtlı hacıların sayısına göre otobüs tahsis ediyor ve kayıtsız hacılar için otobüs tahsis edilmedi. Bazı kayıtsız hacılar yasal hacıların yerlerini alarak kaosa yol açtılar." dedi.
Düzensiz hacı adaylarında artış
Suudi hükümeti 2019 yılında, etkinlik turizmini çekme, ekonomisini çeşitlendirme ve toplumunu dışa açma çabalarının bir parçası olarak, spor etkinliklerine ve konserlere katılacak yabancı ziyaretçiler için elektronik vize sistemi de dahil olmak üzere yeni vize türlerini uygulamaya koydu.
Suudi Arabistan'da ikamet eden ve bu yıl ve geçen yıl hacca giden Mısırlı Ömer, kayıtsız hacı adaylarındaki artışın yeni ve kolay elde edilebilen giriş vizelerine bağlanabileceğini söyledi.
Başlangıçta turizm şirketleri, yasal sonuçlardan ya da hac yapmalarının yasaklanmasından korktukları için bu sistemi kullanmaktan çekiniyorlardı. Ancak Suudi yetkililer, hac vizesi olmayan hacıların herhangi bir engel ya da ceza olmaksızın sorunsuz bir şekilde hac yapmalarına izin verince şaşırdılar.
Bu durum şirketleri, her yıl sadece sınırlı sayıda kişi için geçerli olan normal Hac kotası sisteminin dışında bu uygulamayı yüz binlerce kişiye yayma konusunda cesaretlendirdi. Bu uygulama aynı zamanda son yıllarda Mısır para biriminde yaşanan devalüasyonun ardından Mısır'da artan hac masrafları nedeniyle de yaygınlaştı.
Mısırlı ve Suudi kaynaklar ile görgü tanıkları, Arafat Günü öncesinde kayıtsız hacı adaylarının Mekke'ye girişine izin verilmesinin son derece şaşırtıcı olduğu konusunda hemfikir. Bu hacıların Arafat'a girmelerine ve Arafat'a gitmelerine izin verilmesine rağmen neden otobüslere bindirilmediklerini ve asgari düzeyde hizmet aldıklarını sorguladılar ve bunun bir tür cezalandırma olduğunu öne sürdüler.
Mısırlı hacılar arasında, izinsiz Mısırlıların Arafat'a gitmeden önce Mekke'ye girmelerine, kendisi de hac yapmakta olan Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi'nin müdahalesi sonucu izin verildiği söylentileri dolaştı. Ne Mısır Cumhurbaşkanlığı ne de Dışişleri Bakanlığı yorum taleplerine yanıt vermedi.
Mısır Dışişleri Bakanlığı'ndan bir kaynak, başbakanlık ofisinden bir ekibin konuyu araştırmak üzere Suudi Arabistan'a gittiğini belirtti.
Mısır kabinesi, cumartesi günü 16 turizm şirketinin lisanslarının iptal edilmesine, ölenlerin ailelerine ödenmek üzere para cezası verilmesine ve şirket yetkililerinin savcılığa sevk edilmesine karar verdi. Şirketler, hacıları yasa dışı yollardan göndermek için yönetmelikleri dolanmakla suçlanıyor.
Daily Ummah, Middle East Eye
