Akademiden sanata, siyasetten spora etkilerini görmek mümkün. Katar’daki 2022 Dünya Kupası’nın Batı basınında ele alınışı Oryantalizm'in canlı olduğunu gösterdi. Filistinli düşünür Edward Said, “Oryantalizm” kitabıyla oryantalist düşüncenin kirli çamaşırlarını ortaya dökmüştü.

Sömürgecilik faaliyetlerinin yoğunlaşmasıyla eş zamanlı olarak, Batılı kâşiflerin, sanatçıların ve yazarların Müslüman dünyada yaptıkları çalışmalar, Oryantalizm akımını doğurdu. Özellikle 19. yüzyıldan itibaren yoğunlaşan Oryantalizm, sıradan Batılı insanın Müslüman Doğu’ya dair bütün yorumlarını, bakış açısını ve yaklaşımını şekillendirdi. Böylece, Müslüman coğrafyanın yeraltı ve yerüstü zenginlikleri sınırsız biçimde yağmalanırken, aynı zamanda bu coğrafyaya dair önyargılı tanımlar kitapları, dergileri ve akademik yayınları doldurdu.

Geri Kalmışlık

Oryantalist çalışmaların ortak noktası, Doğu’ya yaklaşımda onların “geri kalmış” bir kültüre mensup olduğuna dair ön kabuldü. Zaman içinde bu genelleme bir ölçüde kırılmış olsa da, özellikle İslâm’la ilgili kaleme alınan Oryantalist eserlerde söz konusu yaklaşım ağırlığını korudu. Osmanlı İmparatorluğu başta olmak üzere, İslâm devletlerinin “harem” kültürüne dair yazılanlar da, sürekli şehvet vurgusu eşliğinde kitlelere aktarıldı. Kitlelerin Müslümanların tarihine dair algılarına bu altyapı eşlik etti.

Bugün De Var

Son olarak Katar’da düzenlenen 2022 Dünya Kupası’nın Batı basınında ele alınışı da Oryantalist bakış açısının hâlâ canlı olduğunu çeşitli örneklerle ortaya koydu. Hollanda’da bir televizyon yorumcusunun, Faslı oyuncuların aileleriyle yaptıkları sevinç gösterilerini maymunların sosyalleşmesine benzetmesi bu çerçevede sürpriz olmadı. Doğu’yu “alt kültür” olarak kodlayan Batılı zihinde Oryantalizm’in meydana getirdiği tahribat, hayatın her alanında karşımıza çıkmaya devam ediyor.

Bir Zihniyeti İfşa Eden Adam

Kaleme aldığı “Oryantalizm” adlı eserle, Oryantalist düşüncenin bütün kirli çamaşırlarını dünyaya ifşa eden Filistinli düşünür Edward Said (1935-2003), akademide büyük deprem meydana getirmişti. Eğitimini Kudüs ve Kahire’deki Batılı okullarda tamamlayan Said, bu sayede Müslüman dünyaya ve Doğu’ya yaklaşımdaki problemleri noktaları çok erken yaşta fark etti. Babası üzerinden Amerikan vatandaşı olan Said, ABD’deki akademik çalışmaları sırasında ortadaki atmosferin de Avrupa’dan farksız olduğunu gördü.

  • Oryantalizm’i 1978’de yayınlayan Edward Said, eserindeki doğrudan ve açık eleştiriler sebebiyle Batı’da hem ilgi hem de tepki çekti. Ancak onun Batılı zihnin arka planına dair çözümlemeleri o kadar güçlü temellere dayanıyordu ki, akademik dünya ve basın Oryantalizm’i görmezden gelemedi. Büyük tartışmalara yol açan kitap, halk kitleleri tarafından da yoğun biçimde okunarak, Oryantalist yaklaşımın daha yakından tanınmasına vesile oldu.

Ölümüne dek İsrail işgaline karşı net tutumuyla da dikkat çeken Edward Said, Siyonist lobinin yoğun baskısıyla karşı karşıya kaldı. Görev yaptığı New York’taki Columbia Üniversitesi ise Said’in kovulması yönündeki Siyonist baskıya direnişiyle akıllarda kaldı.

Kaynak: Yeni Şafak