Geçen haftanın sonunda, Belçika’da yaşayan film yapımcısı ve aktivist Thomas Maddens garip bir şey fark etti. TikTok’ta “soykırım” kelimesiyle yayınladığı Filistin’le ilgili bir video, başlangıçtaki yükselişin ardından aniden platformda etkileşim almayı bıraktı.
Al Jazeera’ye konuşan Maddens, “Milyonlarca görüntülenme alacağımı düşünmüştüm ama etkileşim durdu.” dedi.
Maddens, dünyanın en büyük sosyal medya platformları olan Facebook, Instagram, X, YouTube ve TikTok’u hesapları sansürlemekle ya da gölge yasaklama olarak bilinen bir uygulamayla Filistin yanlısı içeriğin erişimini aktif olarak azaltmakla suçlayan yüzlerce sosyal medya kullanıcısından biri.
Yazarlar, aktivistler, gazeteciler, film yapımcıları ve dünyanın dört bir yanındaki sıradan kullanıcılar, “FreePalestine” ve “IStandWithPalestine” gibi hashtag’ler içeren paylaşımların yanı sıra İsrail güçleri tarafından öldürülen sivil Filistinlilere destek ifade eden mesajların platformlar tarafından gizlendiğini söyledi.
Bazı kullanıcılar da Meta’nın sahibi olduğu Instagram’ı, sadece Filistin’den bahseden paylaşımları “topluluk kurallarını” ihlal ettiği gerekçesiyle keyfi olarak kaldırmakla suçladı. Diğerleri ise Los Angeles ve San Francisco Körfez Bölgesi’nde Filistin’e destek için düzenlenen protestolarla ilgili bilgi paylaştıkları için Instagram Hikayelerinin gizlendiğini söyledi. Bazılarının da Instagram biyografilerinin yanında “terörist” kelimesinin görünmesinden şikayetçi olduğu bildirildi.
Meta sözcüsü Andy Stone, 15 Ekim’de X’te yaptığı bir paylaşımda, paylaşımların erişiminin azalmasından bir hatayı sorumlu tuttu.
Stone, “Bu hata dünyanın dört bir yanındaki hesapları eşit şekilde etkiledi ve içeriğin konusuyla hiçbir ilgisi yoktu ve bunu mümkün olan en kısa sürede düzelttik” diye yazdı.
Gölge yasaklama suçlamaları sorulduğunda Stone, Al Jazeera’ye Meta’nın yayınladığı ve İsrail-Hamas savaşıyla ilgili yanlış bilgilerle mücadele konusundaki son çabalarını vurgulayan bir blog yazısına işaret etti. Yazıda, şirketin moderasyon kararlarını kabul etmeyen kullanıcıların itiraz edebileceği belirtiliyordu.
BBC, Meta’nın Filistin yanlısı hesaplara terörist kelimesini eklediği için özür dilediğini ve “kısa süreliğine uygunsuz Arapça çevirilere neden olan” sorunun giderildiğini söylediğini bildirdi.
Bir TikTok sözcüsü Al Jazeera’ye şirketin “siyasi hassasiyetlere dayalı içeriği denetlemediğini veya kaldırmadığını” söyledi ve platformun “TikTok’taki tüm içerik için eşit derecede geçerli olan topluluk kurallarını ihlal eden içeriği” kaldırdığını ekledi.
YouTube ve X, Al Jazeera’nin yorum taleplerine yanıt vermedi.
Sivil haklar grupları platformların inkarlarına inanmıyor.
Bu ay, aralarında Filistin ve Arap sivil toplumunun dijital haklarını savunan Arap Sosyal Medya Geliştirme Merkezi 7amleh’in de bulunduğu 48 kuruluş, teknoloji şirketlerini devam eden savaş sırasında Filistinlilerin dijital haklarına saygı göstermeye çağıran bir bildiri yayınladı.
Açıklamada, “Diğer ihlallerin yanı sıra, içerik kaldırma ve hashtag gizleme yoluyla Filistinli seslerin önemli ölçüde ve orantısız bir şekilde sansürlenmesinden endişe duyuyoruz” denildi. “Aktivistlere, sivil topluma ve insan hakları savunucularına yönelik bu kısıtlamalar ifade özgürlüğü, bilgiye erişim, toplanma özgürlüğü ve siyasi katılım açısından ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.” denildi.
7amleh’in savunuculuk müdürü Jalal Abukhater Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada, kuruluşun çoğu Facebook ve Instagram’da olmak üzere 238 Filistin yanlısı sansür vakasını belgelediğini söyledi. Bunlar arasında içerik kaldırma ve hesap kısıtlamaları da var.
Abukhater Al Jazeera’ye verdiği röportajda “Filistin’le ilgili içeriği hedef alan orantısız bir çaba var” dedi. “Buna karşılık, İsrail’in resmi söylemi, ne kadar aşırı şiddet içerse de, Meta bunun İsrail ordusu ve hükümet yetkilileri de dahil olmak üzere “resmi” kurumlardan geldiğini düşündüğü için daha serbest bir saltanata sahip.”
‘Sansürleniyor’
Kimliğini korumak için adının açıklanmasını istemeyen 26 yaşındaki Brükselli bir pazarlama müdürü, kişisel hesabından Filistin’le ilgili paylaşımlar yaptığında Instagram Hikayeleri’nde aldığı etkileşimin keskin bir şekilde düştüğünü fark etti. Al Jazeera’ye verdiği demeçte, “Yaklaşık 800 takipçim var ve genellikle bir hikayem 200 kez görüntüleniyor,” dedi. “Ancak Filistin hakkında paylaşım yapmaya başladığımda görüntülenme sayımın düştüğünü fark ettim.”
Kadın, hikayesi grafik görüntüler içermediği ya da nefret söylemi içermediği için endişelendiğini söyledi. “Filistin halkının insan olduğunu ve bölgede barış içinde özgürce yaşamayı hak ettiğini anlamakla ilgiliydi” dedi. “Bu neden sansürleniyor?”
Adının açıklanmasını istemeyen 29 yaşındaki Hindistanlı bir makine mühendisi olan bir başka Instagram kullanıcısı, Los Angeles ve Kaliforniya’nın Körfez Bölgesi’ndeki protestolarla ilgili Instagram Hikayelerinin bir saat sonra bile hiç görüntülenmediğini fark etti. “Bu alışılmadık bir durumdu” dedi. Daha sonra bir selfie paylaştığını ve bunun da normalde aldığı etkileşimi aldığını söyledi.
Diğer kullanıcılar da benzer deneyimler yaşadı ve şikayetlerini sosyal medya platformlarına taşıdı. Pulitzer ödüllü gazeteci Azmat Khan X’te “Dün Gazze’deki savaşla ilgili bir Instagram hikayesi yayınladıktan sonra hesabım gölge yasağına uğradı” dedi ve ekledi: “Birçok meslektaşım ve gazeteci arkadaşım da aynı şeyi bildirdi. Bu, eşi benzeri görülmemiş bir savaşla ilgili bilgi akışına ve güvenilir gazeteciliğe yönelik olağanüstü bir tehdittir.”
Pakistanlı yazar Fatima Bhutto da Instagram’ın kendisini gölgelediğini, yorumları ve hikaye görüntülemelerini sınırladığını söyledi. “Demokrasilerin ve büyük teknolojinin, rıza üretemedikleri yasadışı savaşlar sırasında bilgiyi bastırmak için nasıl birlikte çalıştıkları hakkında çok şey öğreniyorum.” Instagram’da yayınladığı bir videoda, paylaşımlarının platformdaki takipçilerinin akışlarında görünmediğini söyledi.
Khan ve Butto Al Jazeera’nin yorum taleplerine yanıt vermedi.
Müslümanların sorunlarına odaklanan bir haber sitesi olan Muslim’in 25 yaşındaki kurucusu ve genel yayın yönetmeni Ameer Al-Khatahtbeg, yayından yapılan paylaşımların son birkaç gün içinde Instagram’da önemli ölçüde daha az kişiye ulaştığını, savaşın başlamasından önce 1,2 milyon iken savaşın bir haftasında 160.000’in biraz üzerine düştüğünü fark etti.
Al-Khatahtbeg Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada, “Uygulanan en büyük sansür biçimi, Instagram hikayelerinde ve paylaşımlarında #FreePalestine ve #IStandWithPalestine gibi hashtag’lerin yanı sıra ‘Filistin’, ‘Gazze’, ‘Hamas’, hatta ‘Al Quds’ ve ‘Jerusalem’ gibi anahtar kelimelerden bahseden herhangi bir hesaba yönelik” dedi. “Bu paylaşımlar Instagram’ın Keşfet sayfasına ulaşmıyor ve günler sonra insanların ana akışında görünüyor.”
Sosyal medya platformlarını sansürle suçlayan tek yayın Müslim değildi. Hamas’ın İsrail’e ilk saldırısından günler sonra, ABD merkezli Filistin yanlısı bir haber kuruluşu olan Mondoweiss, TikTok’un hesabını yasakladığını ve ancak çevrimiçi bir tepkinin ardından saatler sonra geri yüklediğini söyledi. Filistin merkezli Quds News Network de X’te Facebook sayfasının Meta tarafından askıya alındığını duyurdu.
Bu, sosyal medya platformlarının Filistinli sesleri sansürlemekle suçlandığı ilk olay değil.
İsrail’in 2021’de Gazze’ye açtığı savaşın ardından Meta tarafından hazırlatılan ve bir yıl sonra kamuoyuna açıklanan bağımsız bir rapor, şirketin Filistinli kullanıcıların insan haklarını “ifade özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, siyasi katılım ve ayrımcılık yapmama” gibi alanlarda olumsuz etkilediğini ortaya koydu.
7amleh’in Al Jazeera ile paylaştığı bulgulara göre, Facebook Ocak-Haziran 2020 arasında İsrail hükümetinden platformundaki içeriği kısıtlamak veya kaldırmak için 913 talep aldı. Facebook bu taleplerin yüzde 81’ini kabul etti.
“Bu yeni bir şey değil. Filistinliler daha önce de Meta’nın sansürüyle karşılaştılar ve yine karşılaşıyorlar” dedi. Bir Meta sözcüsü yorum talebine yanıt vermedi.
‘Algoritmayı kandırmak’
Sosyal medyada sansüre maruz kaldıklarını söyleyen bazı kişiler geçici çözümlere başvuruyor.
Örneğin, güvenliği için ismini vermek istemeyen Filistinli bir aktivist Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada Instagram’da paylaşım yaparken kelimeleri “kırmaya başladıklarını” söyledi. “Filistin’ ya da ‘etnik temizlik’ ya da ‘apartheid’ yazdığımda, kelimeyi noktalarla ya da eğik çizgilerle kırıyordum. ‘A’ harfini ‘@’ ile değiştiriyordum. Algoritmayı bu şekilde kandırmaya başladım.”
Mısır, Kahire merkezli bir blok zinciri şirketi olan Bydotpy’nin kurucusu 31 yaşındaki Mohammad Darwish, aynı işlemi otomatikleştiren “Free Palestine.bydotpy” adlı bir web sitesi oluşturdu. Örneğin, web sitesine “Gaza” yazıldığında otomatik olarak “ğaza” olarak değiştiriliyor ve kullanıcılar bunu kopyalayıp istedikleri sosyal medya uygulamasına yapıştırabiliyor.
Al Jazeera’ye konuşan Darwish, “Kimsenin beni kontrol etmesinden hoşlanmıyorum ve Kudüs’teki bir Filistin mahallesi olan Sheikh Jarrah’daki gerginlikler sırasında çok fazla kısıtlama yaşadım” dedi ve Facebook’un o dönemde kendisini “nefret söylemi” yaydığı konusunda uyardığını da sözlerine ekledi.
“Bir geliştirici topluluğu olarak ‘kodla yapılamayacak hiçbir şey yoktur’ şeklinde bir prensibimiz var. Ben de biri Arapça, diğeri İngilizce olmak üzere iki versiyonu olan bu aracı geliştirdim” dedi.
“Aracın işlevi, yapay zeka ve Facebook algoritmalarının metnin anlamını anlamasını zorlaştırmak için cümlelerin biçimini değiştirmektir” diye ekledi.
Filistin yanlısı içeriğin sosyal medyada sansürlenmesine ilişkin kullanıcı şikayetlerini fark ettikten kısa bir süre sonra, Amerikalı Müslümanlara yardım etmeye odaklanan Florida merkezli Muslim Legal adlı hukuk firması, web sitesinde bu tür bir sansüre maruz kalan herkesin deneyimlerini paylaşabileceği bir sayfa oluşturdu. Haberin yayınlandığı tarihte Muslim Legal 450’den fazla başvuru almıştı.
Firmanın kurucusu Hassan Shibly, Al Jazeera’ye verdiği bir röportajda “Filistinliler için adalet isteyen sayfaların hiçbir uyarı yapılmadan kapatıldığını ve yasaklandığını fark ettik” dedi. “Masum yorumları nedeniyle kısıtlanan insanlar da görüyorduk.”
Shibly şimdi bu şikayetleri platformlara taşıyarak çözüme kavuşturmaya çalışıyor.
“Sosyal medyanın toplum tarafından kullanılması çok önemli” dedi. “İslamofobik söylemlere karşı koyabilmemizin yollarından biri de bu. Yaşanan savaş suçlarını ifşa edebilmemizin yollarından biri. Ve İsrailliler tarafından Filistin’de gerçekleştirilen etnik temizliği meşrulaştırmak için kullanılan propaganda ve yanlış bilgilendirmeyi ortadan kaldırmak için sahip olduğumuz araçlardan biri.”
Şeffaflık ihtiyacı
Temmuz ayında Avrupa Birliği, Büyük Teknolojiyi ehlileştirmeyi amaçlayan Dijital Hizmetler Yasasını (DSA) kabul etti. Bu düzenleme kapsamında, sosyal medya platformlarının dijital güvenliği sağlayan ve aynı zamanda kullanıcıların ifade özgürlüğünü koruyan kurallara uymaları gerekmektedir.
Bir AB sözcüsü Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada, “Platformların kendi koşulları altında hangi içeriğe izin verildiği konusunda çok şeffaf ve net olmaları ve kendi politikalarını tutarlı ve özenli bir şekilde uygulamaları gerekiyor” dedi. “Bu özellikle şiddet ve terör içerikleri söz konusu olduğunda geçerlidir.”
DSA ayrıca gölge yasaklama ve diğer türden içerik moderasyonu konusunda da şeffaflığı zorunlu kılıyor.
“Bir hesap kısıtlandığında, kullanıcı bilgilendirilmelidir” diyen sözcü, kullanıcıların karara itiraz etme hakkına sahip olduğunu da sözlerine ekledi.
Ancak bazı uzmanlar mevcut durumda DSA’nın etkinliği konusunda şüphelerini dile getirdi.
“Avrupa Politika Çalışmaları Merkezi’nde kıdemli araştırma görevlisi olan Andrea Renda, Al Jazeera’ye verdiği demeçte, “Prensipte DSA gölge yasaklamayı kapsıyor, ancak pratikte bu davranışı kovuşturmak, bu platformlarda yanlış bilginin yayılmasına kıyasla daha zor olacak” dedi.
Abukhater, Filistinlilere ait içeriklerin sansürlenmesinin kriz dönemlerinde gazetecilere, sivil topluma ve insan hakları savunucularına zarar verdiğini söyledi. “Özellikle Filistinlilerin bu dönemde hayatlarını etkileyen olaylarla ilgili bağlam oluşturmalarını engelliyor.
“Şirketlerin bu hayati andaki rollerinin farkına varmaları ve Filistin’e ve Filistin’den düzenli bilgi akışını sürdürmenin hayat kurtarmak ve sansürün yaratabileceği insan hakları etkisini hafifletmek için kesinlikle gerekli olduğunu kabul etmeleri çok önemlidir.”
